ابوعبدالله محمد بن محمد ابنحاجابن حاج فقیه مالکی در قرن هشتم بود. ۱ - معرفی ابن حاجاِبْنِ حاج، ابوعبدالله محمد بن محمد بن محمد عبدری فاسی (د ۲۰ جمادی الاول ۷۳۷ق/۲۵ دسامبر ۱۳۳۶م)، فقیه مالکی .با توجه به اینکه مدت زندگی او را بیش از ۸۰ سال نوشته‌اند، [۱]
محمد ابن رافع، الوفیات، ج۱، ص۱۵۴، به کوشش صالح مهدی عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۲]
عمر بن علی ابن ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش نورالدین شریبة، قاهره، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
می‌توان تولد او را در حدود ۶۵۷ق تخمین زد. ابن حاج در آغاز از علمای فاس دانش آموخت، آنگاه به قاهره رفت و تا پایان عمر در آن‌جا اقامت گزید. [۳]
محمد ابن حاج، المدخل، ج۱، ص۳، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۴]
ابراهیم ابن فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۳۲۸، به کوشش عباس بن شقرون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
وی پس از عمری دراز، در قاهره درگذشت و در قرافه (در نزدیکی قاهره) به خاک سپرده شد. [۵]
احمد مقریزی، کتاب السلوک لمعرفة دول الملوک، ج۲، ص۴۲۵، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره ۱۹۴۲م.
۱.۱ - اساتیدابن حاج شاگرد نزدیک ابومحمد عبدالله بن ابی جمره بوده و از او و دیگر مشایخ صوفیه تعالیم آنان را فرا گرفته است. حجوی حتی او را صاحب طریقه‌ای‌مشهور در تصوف دانسته است. [۶]
محمد حجوی، الفکر السامی، ج۲، ص۲۳۹، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالفتاح القاری، مدینه، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م.
[۷]
محمد ابن حاج، المدخل، ج۱، ص۳، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۸]
محمد ابن رافع، الوفیات، ج۱، ص۱۵۵، به کوشش صالح مهدی عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
ابن قاضی مکناسی نیز به صوفی بودن او تصریح کرده است. [۹]
احمد ابن قاضی مکناسی، جذوة الاقتباس، ج ۱، ص۲۲۸ ، رباط، ۱۹۷۴م.
[۱۰]
احمد ابن قاضی مکناسی، درة الحجال، ج ۱، ص۱۱۴ ،به کوشش محمد الاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
از دیگر مشایخ ابن حاج می‌توان تقی‌الدین عبید اسعردی را ذکر کرد که نزد او موطأ مالک را به روایت یحیی بن یحیی فراگرفته است. [۱۱]
محمد ابن رافع، الوفیات، ج۱، ص۱۵۴، به کوشش صالح مهدی عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۱.۲ - شاگرداناز شاگردان و راویان وی نیز می‌توان از محمد بن رافع سلامی یاد کرد. [۱۲]
محمد ابن رافع، الوفیات، ج۱، ص۱۵۵، به کوشش صالح مهدی عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۱۳]
بوبکر ابن احمد ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، ص۹۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۴]
احمد ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة، ج۵، ص۷۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۱۵]
احمد ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة، ج۵، ص۵۰۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۱۶]
محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۱۸، بیروت، ۱۳۴۹ق.
۱.۳ - آثار چاپی۱- المدخل تنمیة الاعمال بتحسین النیات و التنبیه علی بعض البدع و العوائد التی انتحلت و بیان شناعتها و قبحها، نام دیگر این اثر مدخل الشرع الشریف علی المذاهب الاربعة است که ظاهراً تألیف آن را در ۷۳۲ق/۱۳۳۲م به پایان آورده است. [۱۷]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۴۳.
وی در این کتاب بسیاری از بدعتهایی را که از منکرات مسلمه و برخی دیگر را که از شبهات می‌دانسته و در میان مردم در عصر ممالیک رایج بوده، [۱۸]
محمد ابن حاج، المدخل، ج۲، ص۲۵۵- ۲۵۸، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۱۹]
احمد مقریزی، کتاب السلوک لمعرفة دول الملوک، ج۲، ص۴۲۶، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره ۱۹۴۲م.
نقد کرده است. او در این اثر خود پاره‌ای مسائل فقهی، اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی را از چگونگی پوشش زنان، آداب غذاخوردن، اعیاد و ایام سوگواری، مسائل حسبه ، حدود و تعزیرات ، مناسبات اقتصادی و مالی میان مردم و جز آن مورد بررسی قرار داده است. شهرت عمده ابن حاج در واقع مرهون تألیف کتاب المدخل و مخالفتهای وی با بدعتهاست. این کتاب، نخست در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م در اسکندریه به چاپ رسیده و بعدها به کرات از جمله در ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م در قاهره در ۴ جلد تجدید چاپ شده است؛ ۲- شموس الانوار و کنوز الاسرار ، در علم حروف . [۲۰]
بغدادی، ایضاح الکنون، ج۱، ص۵۷.
چاپ اول آن در ۱۲۹۷ق در مصر انجام گرفته و بعدها نیز در ۱۳۲۹ق تجدید چاپ شده است. ۱.۴ - اثر خطیبلوغ القصد و المنی فی خواص اسماء الله الحسنی . زرکلی از وجود نسخه آن خبر داده است. [۲۱]
زرکلی، اعلام، ج۷، ص۳۵.
۲ - فهرست منابع(۱) محمد ابن حاج، المدخل، قاهره، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۲) احمد ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م. (۳) محمد ابن رافع، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۴) ابراهیم ابن فرحون، الدیباج المذهب، به کوشش عباس بن شقرون، قاهره، ۱۳۵۱ق. (۵) بوبکر ابن احمد ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیه، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۶) احمد ابن قاضی مکناسی، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م. (۷) احمد ابن قاضی مکناسی، درة الحجال، به کوشش محمد الاحمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۸) عمر بن علی ابن ملقن، طبقات الاولیاء، به کوشش نورالدین شریبة، قاهره، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۹) بغدادی، ایضاح الکنون. (۱۰) حاجی خلیفه، کشف الظنون. (۱۱) محمد حجوی، الفکر السامی، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالفتاح القاری، مدینه، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م. (۱۲) زرکلی، اعلام. (۱۳) محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق. (۱۴) احمد مقریزی، کتاب السلوک لمعرفة دول الملوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره ۱۹۴۲م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن حاج»، ج۳، ص۱۰۶۶. zwnj;، ج۱، ص۳، قاهرهmistakespan class=zwnj; کرات |